การติดเชื้อพยาธิตัวตืด

การติดเชื้อพยาธิตัวตืด

Tapeworm infection
Tapeworm infection (การติดพยาธิตัวตืด/พยาธิตัวแบน) คือ ภาวะที่ร่างกายได้รับเชื้อพยาธิตัวแบนชนิดต่าง ๆ (เช่น Taenia saginata จากวัว, Taenia solium จากหมู, หรือพยาธิชนิดอื่น ๆ) เข้าไปในระบบทางเดินอาหารหรือเนื้อเยื่อ
-ถ้า ติดที่ลำไส้ (taeniasis) จะมีพยาธิตัวโตอาศัยอยู่ในลำไส้ ทำให้บางคนท้องอืด เบื่ออาหาร น้ำหนักลด หรือเห็นปล้องพยาธิในอุจจาระ
-ถ้า ไข่พยาธิแพร่เข้าสู่ร่างกาย (cysticercosis) ตัวอ่อนอาจไปฝังในกล้ามเนื้อ ดวงตา หรือสมอง (neurocysticercosis) ทำให้เกิดอาการรุนแรง เช่น ชัก ปวดศีรษะ หรือปัญหาทางประสาท

สาเหตุ
-เกิดจากการติดพยาธิตัวแบนหลายชนิด (เช่น Taenia saginata จากเนื้อวัว, Taenia solium จากหมู, และพยาธิวงศ์อื่น ๆ เช่น Hymenolepis) โดยวิธีการติดที่พบบ่อยคือกินเนื้อหรือปลาที่สุกไม่พอซึ่งมีตัวหนอน (larvae/cysticerci) หรือกินไข่พยาธิจากอาหาร น้ำ หรือมือที่ปนเปื้อนอุจจาระของผู้มีพยาธิ. 

อาการ
-ในกรณีพยาธิอาศัยในลำไส้ (taeniasis) มักไม่มีอาการหรือมีอาการเล็กน้อย เช่น ปวดท้อง อาหารไม่ย่อย เบื่ออาหาร น้ำหนักลด หรือสังเกตเห็นปล้องพยาธิ (segments/proglottids) ในอุจจาระหรือรอบทวาร. 
-กรณีที่เกิด cysticercosis (เมื่อคนกลืนไข่ T. solium แล้วตัวอ่อนแพร่ไปตามเนื้อเยื่อต่าง ๆ) อาจรุนแรง — ถ้าไปที่สมองเรียกว่า neurocysticercosis ทำให้มีอาการชัก ปวดศีรษะ เวียนหัว หรือมีปัญหาทางสายตา/ประสาทอื่น ๆ. อาการอาจเกิดเป็นเดือน–ปีหลังการติดเชื้อ. 

การวินิจฉัย
-สำหรับการติดพยาธิในลำไส้: ตรวจตัวอย่างอุจจาระ (เก็บหลายวัน) เพื่อหาปล้องหรือไข่พยาธิ และแพทย์จะซักประวัติการกินอาหาร/การเดินทาง. 
-หากสงสัย cysticercosis / neurocysticercosis: ต้องการการตรวจเลือดบางชนิด และการตรวจภาพสมอง (CT หรือ MRI) เพื่อหาซิสต์หรือร่องรอยการอักเสบ; การวินิจฉัยมักซับซ้อนกว่าการตรวจอุจจาระ. 

การรักษา
-Taeniasis (ลำไส้): ให้ยากำจัดพยาธิชนิดรับประทาน เช่น praziquantel หรือ niclosamide (บางกรณีใช้ nitazoxanide) — ยาทำให้พยาธิหลุด/ตายและถูกขับออก. หลังรักษาแพทย์มักตรวจอุจจาระติดตามว่าหมดหรือไม่. 
-Cysticercosis / Neurocysticercosis: การรักษาซับซ้อนกว่า — อาจใช้ยากำจัดพยาธิ (albendazole หรือ praziquantel) ร่วมกับยาต้านการอักเสบ (corticosteroids) และ/หรือยากันชัก ขึ้นกับตำแหน่งและสภาพของซีสต์ รวมถึงอาจต้องผ่าตัดในบางกรณี ตามแนวทาง WHO/คำแนะนำทางคลินิก. 

ควรหรือไม่ควร (คำแนะนำปฏิบัติ)
-ถ้าสงสัยว่ามีพยาธิ (เช่นเห็นปล้องในอุจจาระ หรือมีอาการชัก/อาการทางระบบประสาท) ให้ไปพบแพทย์เพื่อตรวจและรับยาที่เหมาะสม. 
-ปฏิบัติสุขอนามัย: ล้างมือให้สะอาดก่อนกินอาหาร หลังใช้ห้องน้ำ และทำความสะอาดอาหาร/ผักผลไม้. 
-ปรุงเนื้อ/ปลาให้สุกทั่ว (อุณหภูมิและเวลาเพียงพอ) หลีกเลี่ยงอาหารดิบ/สุกไม่พอที่อาจมี cysticerci. 
*ห้ามพยายามรักษาเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์ (ยา antiparasitic บางชนิดมีข้อห้าม ผลข้างเคียง หรืออาจทำให้อาการแย่ขึ้นถ้าซีสต์อยู่ในสมองและไม่ได้ให้ยาต้านการอักเสบร่วม).